Η απίστευτη έκθεση της Αττικό Μετρό για τις αρχαιότητες στον σταθμό μετρό Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη
Του Λιώνη Δέδε*
Την προηγούμενη Πέμπτη το πρωί άσχημα, αλλά αναμενόμενα νέα διέτρεξαν
την ελληνική και διεθνή αρχαιολογική κοινότητα. Το Κεντρικό
Αρχαιολογικό Συμβούλιο, με τη φωτεινή εξαίρεση μόνο δύο μελών του,
συντάχθηκε με την αποτρόπαια θέση της απόσπασης και επανατοποθέτησης,
δηλαδή της καταστροφής και απώλειας της αυθεντικότητας του μοναδικού
μνημειακού συνόλου που ανασκάφηκε στον σταθμό μετρό Βενιζέλου στη
Θεσσαλονίκη.
Βρεθήκαμε στη συνεδρίαση του ΚΑΣ επιστημονικοί φορείς, σύλλογοι
εργαζομένων, φορείς της κοινωνίας των πολιτών διεκδικώντας το αυτονόητο:
την υλοποίηση των Υπουργικών Αποφάσεων του 2017, που προβλέπουν την
ανάδειξη και κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων.
Τελικά το ΚΑΣ γνωμοδότησε υπέρ της απόσπασης και επανατοποθέτησης.
Νομίζω ότι δεν είναι ώρα για ευφημισμούς. Η συγκεκριμένη ορολογία κρύβει
την υποχώρηση αξιών για τις οποίες γενιές και γενιές σπουδαίων
αρχαιολόγων και ανθρώπων του πνεύματος έδωσαν μάχες για να τις
υπερασπιστούν.
Σαν έτοιμη από καιρό...
Συνοπτικά θα μπορούσε κανείς να διακρίνει τρεις φάσεις στη διαχείριση
του θέματος από την ελληνική Πολιτεία. Στην πρώτη φάση (2013 – 2014),
προκρίνεται η λύση της απόσπασης και επανατοποθέτησης αρχαιοτήτων, που
εκτείνονται περίπου σε 1.600 τ.μ., καταρχήν στο εγκαταλειμμένο
στρατόπεδο Παύλου Μελά, στη συνέχεια η επανατοποθέτηση στον σταθμό
Βενιζέλου με απώλεια του 20% των αρχαιοτήτων. Μετά τη διεθνή κατακραυγή
και δικαστικές επιπλοκές, στη δεύτερη φάση (το 2017) επανέρχεται η
λογική και ύστερα από γνωμοδότηση του ΚΑΣ εκδίδονται Υπουργικές
Αποφάσεις για την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων. Η τρίτη φάση
αρχίζει με την εξαγγελία του Κ. Μητσοτάκη τον Σεπτέμβριο του 2019 στη
ΔΕΘ, που επαναφέρει το σενάριο της απόσπασης και επανατοποθέτησης.
Σαν έτοιμη από καιρό, η Αττικό Μετρό εντός δύο μηνών παρουσιάζει
μελέτη, η οποία δεν περιγράφει πώς θα γίνουν η απόσπαση και η
επανατοποθέτηση, αλλά ουσιαστικά εξηγεί πόσο καταστροφική θα είναι για
το έργο η κατά χώραν διατήρηση του εξαιρετικού μνημειακού συνόλου. Δεν
θα σταθούμε στην απέραντη διαδικασιολογία περί των υπογεγραμμένων ή μη
τεχνικών μελετών του 2017, που αποτελούν κατά τη γνώμη μας αίολη
πρόφαση, αλλά σε κάποια σημεία της μελέτης τα οποία είναι πραγματικά
εξοργιστικά.
Για παράδειγμα, όποιος διαβάσει τη μελέτη θα διαπιστώσει τα εξής για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την κατά χώραν διατήρηση:
α) Θα υπάρξουν καθιζήσεις λόγω εδαφικών συγκλίσεων,
υπερεκσκαφών και εδαφικών κενών (σελ. 82 της τεκμηρίωσης της Αττικό
Μετρό κ.εξ.).
β) Θα κινδυνεύσουν τα αρχαία από ισχυρούς κραδασμούς
κατά τη φάση κατασκευής του έργου, αλλά είναι πιθανό να συμβεί και
ισχυρός σεισμός. (!) (σελ. 88 - 89 όπ.π.) κατά τη φάση κατασκευής του
έργου, που θα επιφέρει βλάβες στις αρχαιότητες.
γ) Θα καταστραφούν αρχαιολογικά στρώματα από τις
αναγκαίες εργασίες για την κατά χώραν διατήρηση (σελ. 89 όπ.π.). Οι
προτείνοντες την αποδόμηση και επανατοποθέτηση του μνημειακού συνόλου
ανησυχούν για πιθανές καταστροφές σε άλλα αρχαία αν αυτό διατηρηθεί!
δ) Σε περίπτωση πυρκαγιάς μαθαίνουμε ότι θα υπάρχει
πρόβλημα με τις οδούς διαφυγής (σελ. 94 όπ.π.), καθώς δεν θα υπάρχουν οι
κατάλληλες έξοδοι και θα εμποδίζεται η φυσική τάση των ανθρώπων να
θέλουν να φύγουν προς τα πάνω σε περίπτωση φωτιάς και όχι προς τα κάτω!
ε) Επιπλέον μαθαίνουμε ότι άποψη για το ζήτημα της
απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων κατέθεσε και η
Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία της ΕΛ.ΑΣ., «καθώς οι λιγότεροι είσοδοι /
έξοδοι κινδύνου μειώνουν τη δυνατότητα άμεσης και αποτελεσματικής
επέμβασης σε περίπτωση συμβάντος» (σελ. 95 όπ.π.). Το συγκεκριμένο
ξεπερνά ακόμα και την πιο ιδιότροπη φαντασία, γιατί τελικά για την τύχη
των αρχαίων μπορούν να μιλούν όλες οι υπηρεσίες του ελληνικού κράτους,
ακόμη και η ΕΚΑΜ, και να συνυπολογίζονται οι εισηγήσεις τους υπέρ της
απόσπασης, ενώ η εισήγηση των πλέον αρμόδιων δηλαδή των αρχαιολόγων,
απλώς αγνοήθηκε. Ας δημιουργηθούν περισσότερες είσοδοι / έξοδοι κοινού,
θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς, για να εξασφαλιστεί η ασφαλής έξοδος σε
περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης.
στ) Η παρουσία υδράργυρου (σελ. 98
όπ.π.) στον χώρο (πραγματικό γεγονός, γι’ αυτό έχουν γίνει εργασίες
απορρύπανσης) με την κατά χώραν διατήρηση θα εγκυμονεί κινδύνους για την
υγεία του κοινού, γιατί, αν παραμείνουν οι αρχαιότητες, δεν θα είναι
εφικτή η απορρύπανση των εδαφών, ενώ αν μετακινηθούν αυτές, οι εργασίες
θα συνεχιστούν!
ζ) Η παρουσία υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα (έκθεση
Καρύδη, σελ. 7) θα έχει καταστροφική επιρροή στην ασφάλεια και
ακεραιότητα των αρχαιοτήτων αν αυτές παραμείνουν in situ λόγω των πάσης
φύσεως κραδασμών φυσικών ή τεχνητών.
Νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες
Αν επέμεινα τόσο πολύ στο παρόν άρθρο στα προηγούμενα σημεία, είχα
έναν σκοπό. Να αποδείξω ότι η συγκεκριμένη συζήτηση ξεπέρασε κατά πολύ
τα όρια της επιστημονικής αναζήτησης της βέλτιστης λύσης για τα αρχαία
και το ίδιο το έργο. Επιστρατεύτηκαν κίνδυνοι από κραδασμούς, από φυσικά
φαινόμενα (σεισμοί), από πυρκαγιά, από τρομοκρατικό χτύπημα, για τη
δημόσια υγεία (υδράργυρος). Όλα αυτά για να αποκρυβεί το κύριο επίδικο, η
μεγέθυνση των εργολαβικών κερδών και η ικανοποίηση των νεοφιλελεύθερων
ιδεοληψιών εις βάρος της ιστορικής μνήμης, της κοινωνίας, του γενικού
δημόσιου συμφέροντος. Προφανώς επιστημονικοί φορείς όπως η ΧΑΕ, η ΕΛΛΕΤ
(Europa Nostra), το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ και τόσοι
άλλοι, οι σύλλογοι εργαζομένων στο ΥΠΠΟΑ, κινήσεις πολιτών δεν είχαμε
συνυπολογίσει αυτές τις παραμέτρους. Φαίνεται ότι τελικά οι αρχαιότητες
δεν «καθυστερούν» μόνο και «κοστίζουν», αλλά μπορεί εν δυνάμει να
επιφέρουν και καταστρεπτικά αποτελέσματα σε τομείς που ούτε καν τους
φανταζόμασταν.
Νομίζω ότι με αφορμή το ζήτημα της διατήρησης κατά χώραν του
μνημειακού συνόλου στον σταθμό μετρό Βενιζέλου ανοίγει τελικά ένα μεγάλο
κεφάλαιο. Αν μ’ αυτές τις ανυπόστατες τεκμηριώσεις η ελληνική Πολιτεία
καταστρέφει ουσιαστικά έναν μοναδικό αρχαιολογικό χώρο μετατρέποντάς
τον, σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του P. Odorico, σε βυζαντινή
Disneyland, τότε το μέλλον των αρχαιοτήτων σ’ αυτή τη χώρα διαγράφεται
μελανό. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια απόφαση πρόκριμα για το μέλλον και
παράλληλα μπροστά σ’ ένα μοντέλο πολιτιστικής διαχείρισης σαφέστατα
εχθρικό απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά.
Προφανώς δεν θα περιοριστούμε όλοι όσοι έχουμε συνταχθεί και έχουμε
αφιερώσει τη ζωή μας και την επιστημονική και κοινωνική μας διαδρομή
στην προάσπιση της ιστορικής μνήμης και της πολιτιστικής κληρονομιάς
στην ανάδειξη μόνο απίστευτων ισχυρισμών. Θα εξαντλήσουμε κάθε ένδικο
μέσο, θα συνεχίσουμε με διεθνείς επιστημονικούς φορείς τον αγώνα για τη
διάσωση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, θα συνεχίσουμε την ενημέρωση του
κοινού, θα δώσουμε τη μάχη γιατί είμαστε ακλόνητα πεισμένοι ότι η κατά
χώρα διατήρηση του μνημειακού συνόλου, παρά τις τεχνικές προκλήσεις που
θέτει, είναι η μοναδικά πραγματικά συμβατή με το δημόσιο συμφέρον λύση.
* Ο Λιώνης Δέδες είναι αρχαιολόγος, πρόεδρος του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων υπουργείου Πολιτισμού Αττικής, Στερεάς και Νήσων
Πηγή: Αυγή
Πηγή: Αυγή