Ο Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων Υπουργείου Πολιτισμού Αττικής Στερεάς και Νήσων έλαβε και κοινοποιεί το παρακάτω κείμενο του Τάσου Τανούλα, Αρχιτέκτονα ΜΑ, Δρ ΕΜΠ, ΥΠΠΟ, ΕΣΜΑ/ΥΣΜΑ (1977-2010), προϊσταμένου του έργου αποκατάστασης των Προπυλαίων (1984-2010) και επιβλέποντα της αναστήλωσης στην νότια πτέρυγα των Προπυλαίων (2013-2016), σχετικά με τις διαμορφώσεις που εκτελούνται αυτή την χρονική περίοδο στον βράχο της Ακρόπολης. Για το μείζον αυτό ζήτημα, που θα απασχολήσει την αμέσως επόμενη συνεδρίαση του ΔΣ του Ενιαίου Συλλόγου, θα επανέλθουμε με σχετική ανακοίνωση του Συλλόγου
………………………………………………………………………….
Στις 7 Νοεμβρίου 2020 «ΤΑ ΝΕΑ»
φιλοξένησαν άρθρο του συναδέλφου Μανώλη Κορρέ, σχετικό με την τελική
διαμόρφωση του εδάφους στην Ακρόπολη, το οποίο παραπέμπει στα Πρακτικά
της 5ης Διεθνούς Συνάντησης για την Αποκατάσταση των Μνημείων Ακροπόλεως
του 2002. Περιγράφεται πολύ συνοπτικά και, πιστεύω, αορίστως, η
προσθήκη νέων υλικών στο σύνολο του πλατώματος, για την κατασκευή
αναλημμάτων και επιχώσεων. Ως τελικός σκοπός ορίζεται η ανύψωση και
ισοπέδωση του εδάφους κατά περιοχές, για την αποκατάσταση της
θεωρούμενης ως αρχικής στάθμης, με αποτέλεσμα την κατάχωση των σωζόμενων
λειψάνων αρχαίων κτισμάτων.
Πρόκειται για ένα τεράστιο οικοδομικό έργο, που θα επιφέρει ριζικές και μη αναστρέψιμες αλλαγές στην μορφή και την υλική υπόσταση της Ακρόπολης,
αποκαθιστώντας μια εικονική πραγματικότητα με σύγχρονη τεχνολογία και
νέα υλικά. Για την πραγμάτωση, όμως, Ειδικών Αρχιτεκτονικών/Τεχνικών
Έργων παρόμοιας κλίμακας, απαιτούνται προμελέτη, οριστική μελέτη και
μελέτη εφαρμογής. Εδώ, φαίνεται μόνον μια συνοπτική παρουσίαση απόψεων
χωρίς εμφανή τεκμηρίωση, καθώς και γενικών προτάσεων σε ένα δυνητικό,
θεωρητικό επίπεδο.
Επισημαίνω ότι στα Πρακτικά της Συνάντησης του 2002, η πρόεδρος της
συνεδρίας και, τότε, μέλος της ΕΣΜΑ ΄Εβη Τουλούπα διευκρινίζει σχετικά,
ότι «αυτή η συζήτηση δεν αφορά ένα πρόγραμμα που πρόκειται άμεσα να
πραγματοποιηθεί. Όταν έλθει προς εξέταση το πρόγραμμα, όλα τα επιμέρους
στοιχεία και η σχετική μελέτη, τότε θα το συζητήσουμε». Φαίνεται, εδώ,
ότι οι απαραίτητες μελέτες εκκρεμούν και διαπιστώνεται ότι η ΕΣΜΑ δεν έλαβε αποφάσεις για το συγκεκριμένο θέμα ούτε πριν, ούτε κατά την Διεθνή Συνάντηση του 2002.
Το θεσμικό πλαίσιο λήψης αποφάσεων για την Ακρόπολη, μνημείο της
παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, είναι διεθνές. Από την ίδρυση της
Επιτροπής Συντήρησης των Μνημείων Ακροπόλεως το 1975, η πορεία της
σηματοδοτήθηκε, χάρις στον αείμνηστο Χαράλαμπο Μπούρα, από Διεθνείς
Συναντήσεις για την Αποκατάσταση των Μνημείων Ακροπόλεως. Αποφασιστικός
ήταν ο ρόλος των επιτροπών εργασίας -που αποτελούνταν από συνέδρους,
διακεκριμένα μέλη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας-, σε όλα τα
στάδια λήψης αποφάσεων. Στην περίπτωση των έργων που πραγματοποιούνται
τώρα δεν υπάρχουν πληροφορίες για την τήρηση αυτών των όρων
επιστημονικής και θεσμικής ορθότητας.
Στην Αρχαιολογία, όπως σε κάθε επιστήμη, νέα δεδομένα διορθώνουν ή και
συμπληρώνουν όλο και περισσότερα κενά στην παραδεδομένη έρευνα. Νέα,
πληρέστερα τεκμηριωμένα στοιχεία συμβάλλουν στην αναθεώρηση παλαιοτέρων
απόψεων σπουδαίων επιστημόνων. Για παράδειγμα, η νεότερη έρευνα που
εγκαινίασαν οι πρωτοποριακές μελέτες του Gorham Philipp Stevens
(1876-1963) είχε ως αποτέλεσμα να αναθεωρηθούν απόψεις του.
Σημειώνω, επίσης, ότι το σπουδαίο έργο
του Γιάννη Τραυλού (1908-1985) χρησίμευσε ως βάση αναφοράς για τις
ανασκαφές και την σχετική έρευνα που ακολούθησε, οδηγώντας στην
αναθεώρηση ή αναδιατύπωση απόψεών του επί το ορθότερον.
Η σχετική απόφαση της αρμόδιας διεύθυνσης του Υπουργείου Πολιτισμού και
Αθλητισμού με ημερομηνία 2 Σεπτεμβρίου 2020, έχει ως θέμα «Έγκριση
μελέτης διαμόρφωσης διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης για
άτομα με δυσκολία στην κίνηση». Αναγράφονται δώδεκα όροι, με σοβαρές
ενδείξεις ότι τα περισσότερα από τα προβλήματα θα λύνονται κατά την
εφαρμογή του έργου. Ο πρώτος όρος αναφέρει: «1. Η τεκμηρίωση των
αρχαιολογικών πληροφοριών επί του σχεδίου της πρότασης να ακολουθεί τα
σχέδια των Stevens και Κορρέ.». Τίθεται, λοιπόν, το καίριο ερώτημα:
είναι σωστό μία σημερινή παρέμβαση στην Ακρόπολη να αναφέρεται απ’
ευθείας στα σχέδια του Stevens;
Ενδεικτικά, σημειώνω ότι η σημερινή σιγμοειδής διαμόρφωση της δυτικής
πρόσβασης μπροστά στα Προπύλαια, που αποδίδει την άποψη του Stevens,
έχαιρε ευρείας αποδοχής περί τα μέσα του εικοστού αιώνα. Ο συνάδελφος
Μανώλης Κορρές, όμως, θεωρεί ότι «έξω από τα Προπύλαια, η παρούσα
εδαφική μορφή, συμπεριλαμβανομένης και της ελισσόμενης ανόδου, είναι
τελείως άσχετη προς οιανδήποτε ιστορική φάση ….». Στο όνομα ποιας
αυθεντίας, λοιπόν, μπορούν να γίνουν οι προβλεπόμενες μόνιμες επεμβάσεις
που θα «παγώσουν» την εικόνα της Ακρόπολης σε μια επιλεγμένη μορφή
αποκλείοντας την δυνατότητα της ιδεατής προβολής άλλων απόψεων επάνω στο
μνημείο;
Ο Κορρές γράφει: «η παρούσα επιφάνεια
της Ακρόπολης δεν αντιστοιχεί σε καμιά αρχαία ή μεσαιωνική ιστορική
φάση, αλλά είναι το τυχαίο αποτέλεσμα της Μεγάλης Ανασκαφής
(1885-1890)». Η σημερινή, όμως, κατάσταση της Ακρόπολης είναι μία ιστορική φάση αυτή καθ’ αυτή,
που έχει προκύψει από σειρά κατεδαφίσεων και ανασκαφών μεταξύ 1833-1890
και, στην συνέχεια, από τις αναστηλώσεις του Μπαλάνου, του Ορλάνδου,
της ΕΣΜΑ-ΥΣΜΑ, που είναι ακόμη σε εξέλιξη, καθώς και από αλεπάλληλες,
διαδοχικές εργασίες διευθέτησης λειτουργιών και στερεώσεων.
Μνημεία και αρχαιολογικοί τόποι όπως η Ακρόπολη διατηρούν ίχνη
διαδοχικών ιστορικών περιόδων. Αυτά πρέπει να παραμένουν πάντοτε προσιτά
στους ερευνητές, παρέχοντας την δυνατότητα νέων αναγνώσεων, σύμφωνα με
τις συνεχώς εξελισσόμενες δυνατότητες της έρευνας. Ακόμη και αν
τεκμηριωθούν λεπτομερώς, η τεκμηρίωση, ως αποτέλεσμα ερμηνείας από το
άτομο που την πραγματοποιεί και των δυνατοτήτων της τεχνολογίας που
εφαρμόζεται, δεν είναι ποτέ απολύτως αντικειμενική.
Κάθε νέα παρέμβαση, οποιοσδήποτε και αν είναι ο σκοπός της, θα
πρέπει να συμμορφώνεται με τις αρχές που ορίζουν διεθνώς αναγνωρισμένα
διαχρονικά πλαίσια για την συντήρηση και διαχείριση μνημείων,
όπως ο Χάρτης της Βενετίας. Αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν, όταν πρόκειται για
μνημεία μοναδικής σημασίας όπως η Ακρόπολη. Στόχος, βέβαια, δεν είναι η
ανάδειξη των δυνατοτήτων της τεχνολογίας και των μελετητών, αλλά η
ανάδειξη και διάσωση του μνημείου ως αδιαμφισβήτητου τεκμηρίου όλων των
εκφάνσεων της ιστορικής περιόδου που το δημιούργησε αλλά και των
περιόδων που ακολούθησαν, πάμπολλα αναγνωρίσιμα ίχνη των οποίων
διατηρεί. Μια επέμβαση, όπως αυτή που εξαγγέλλεται ως αντικειμενικός
σκοπός των διαμορφώσεων που έχουν αρχίσει ήδη στην Ακρόπολη, δεν
προσφέρει τίποτε το θετικό, αντίθετα, καταργεί μια για πάντα την
ιστορική ενότητα και συνέχεια του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης,
παγιώνοντάς τον σε μία ιδεατή μορφή, για την οποία απουσιάζουν ικανά
τεκμήρια.
Τάσος Τανούλας, Αρχιτέκτων ΜΑ, Δρ ΕΜΠ
ΥΠΠΟ, ΕΣΜΑ/ΥΣΜΑ (1977-2010)Προϊστάμενος του έργου αποκατάστασης των Προπυλαίων (1984-2010)Επιβλέπων της αναστήλωσης στην νότια πτέρυγα των Προπυλαίων (2013-2016)
ΕΙΚ. 1: Η διαδρομή της Παναθηναϊκής οδού στον βράχο της Ακροπόλεως, απελευθερωμένη από μάρμαρα, για την διάστρωση του οδοστρώματος από το συνεργείο του Γιάννη Τραυλού. Άποψη από τα Προπύλαια (φωτογραφία Τ. Τανούλα, 1977).
ΕΙΚ. 2: Η διαδρομή της Παναθηναϊκής οδού λίγο πριν την ολοκλήρωσή της διάστρωσης από το συνεργείο του Τραυλού. ΄Αποψη από τα Προπύλαια (φωτογραφία Τ. Τανούλα).
ΕΙΚ. 3: Η διάστρωση του βράχου της Ακρόπολης με οπλισμένο σκυρόδεμα, που είναι σε εξέλιξη. Άποψη από τα Προπύλαια (φωτογραφία Τ. Τανούλας, 29 Οκτωβρίου 2020).
