ΑΡΜΕ ΥΠΠΟΑ - ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Δεκεμβριανά 1944: Η μάχη των φοιτητών του ΕΛΑΣ στα Εξάρχεια

Το παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται στη μάχη του έδωσε ο Λόχος Σπουδαστών του ΕΛΑΣ, γνωστός και ως Λόχος Μπάυρον, στα Εξάρχεια τις τελευταίες μέρες των Δεκεμβριανών. Τμήμα του αρχικά εγκλωβίστηκε στην πολυκατοικία στη συμβολή των οδών Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου, πίσω από το Χημείο. Εκεί εντοπίστηκε από τις κυβερνητικές δυνάμεις, οι οποίες ζήτησαν την υποστήριξη βρετανικών αρμάτων μάχης για ν’ αναγκάσουν τους ελασίτες να παραδοθούν.

«Λόγω της δυσκολίας που είχαν οι δυνάμεις πεζικού να εισέλθουν στις οχυρωμένες από τον ΕΛΑΣ πολυκατοικίες, η λύση δινόταν από τα βρετανικά άρματα μάχης. Ένα από αυτά κατέβηκε την οδό Μαυρομιχάλη και σταμάτησε ακριβώς έξω από την είσοδο της πολυκατοικίας. Όπως θυμάται ο Σπύρος Τζουβέλης, ένας από τους εγκλωβισμένους ελασίτες, μόλις σταμάτησε ο χαρακτηριστικός ήχος της περιστροφής του πυργίσκου του άρματος, η βολή του τράνταξε συθέμελα το κτίριο. Ο Τζουβέλης στάθηκε τυχερός καθώς η οβίδα δεν έσκασε στο πρώτο δωμάτιο στο οποίο βρισκόταν εκείνη τη στιγμή, αλλά τρύπησε τον τοίχο και πέρασε στο επόμενο, όπου βρίσκονταν τρεις συναγωνιστές του, μεταξύ των οποίων και ο μετέπειτα γνωστός μουσικοσυνθέτης Ιάννης Ξενάκης. Αμέσως μόλις συνήλθαν από την έκρηξη και καθάρισε λίγο ο χώρος από τη σκόνη και τα χώματα, ο Τζουβέλης και άλλοι συναγωνιστές του μπήκαν στο διπλανό δωμάτιο όπου έγινε η έκρηξη. Το θέαμα που αντίκρισαν ήταν ανατριχιαστικό:

Ένας άντρας είναι ξαπλωμένος ανάσκελα, στη μέση του δωματίου, ανάμεσα σε τούβλα, χώματα […]. Του λείπει τελείως το κεφάλι. Στη θέση του λαιμού φαίνονται κάτι κόκκινα, ματωμένα κρέατα. Θεέ μου, πρέπει να 'ναι ο Τάσος! Ναι, βέβαια, φαίνεται από τα ρούχα του. […] Μια κοπέλα, τη λέγανε Ρίτσα, είναι κι αυτή ξαπλωμένη στην άκρη του δωματίου ακίνητη. […] Είναι νεκρή […]. Και να, στο βάθος του δωματίου ο Ξενάκης, καθιστός, με την πλάτη ακουμπισμένη στον τοίχο και βογκάει. Το πρόσωπό του είναι γεμάτο αίματα. Ένα θραύσμα τον είχε χτυπήσει στο ζυγωματικό, κάτω από το αριστερό μάτι, που φαίνεται να έχει πεταχτεί προς τα έξω.

[…] Ανοίγοντας τρύπες στις μεσοτοιχίες, το εγκλωβισμένο τμήμα του ΕΛΑΣ, αφού πρώτα άνδρες του μετέφεραν τον τραυματία Ξενάκη στην κλινική Σμπαρούνη, κατάφερε να διαφύγει από την επικίνδυνη πλέον πολυκατοικία και να περάσει στην άλλη πλευρά του οικοδομικού τετραγώνου, στην πολυκατοικία της οδού Διδότου 47. Εκεί συνάντησαν περίπου 15 μαχητές του ΕΛΑΣ που είχαν βρει καταφύγιο στα υπόγεια του κτιρίου. Η δύναμη αυτή έδωσε την επόμενη ημέρα τη σημαντικότερη μάχη του λόχου Μπάυρον στα Δεκεμβριανά.

Οι εθνοφύλακες, αφού πρώτα περικύκλωσαν την πολυκατοικία, στη συνέχεια κάλεσαν με τηλεβόα τους ελασίτες να παραδοθούν. Μετά την άρνησή τους, βρετανικό άρμα μάχης χτύπησε με τέσσερις διαδοχικές βολές την πρόσοψη του κτιρίου με αποτέλεσμα να καταρρεύσει όλο το μπροστινό του τμήμα. Τόσο οι εθνοφύλακες, που επιχείρησαν να εισέλθουν στο κτίριο μετά τον πρώτο βομβαρδισμό, όσο και οι Βρετανοί, που έκαναν το ίδιο μετά τον δεύτερο γύρο πυρών, δεν κατάφεραν να κάμψουν την αντίσταση. Οι μαχητές και μαχήτριες του ΕΛΑΣ προσπαθούσαν απεγνωσμένα να σβήσουν τις φωτιές που είχαν ανάψει παντού για να μην καούν ζωντανοί αυτοί και οι περίπου 20 ένοικοι της πολυκατοικίας που βρίσκονταν μαζί τους στα υπόγεια. Τελικά οι αμυνόμενοι, αφού πρόβαλαν ηρωική αντίσταση σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, όταν νύχτωσε, εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι, επιχείρησαν έξοδο. Μια ομάδα κινήθηκε αριστερά με κατεύθυνση την Πλάζα κοντά στην πλατεία Εξαρχείων και η άλλη δεξιά ανεβαίνοντας τη Χαριλάου Τρικούπη».

* Το απόσπασμα προέρχεται από το νέο βιβλίο του ιστορικού Μενέλαου Χαραλαμπίδη με τίτλο«Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας» που κυκλοφόρησε πριν ένα μήνα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Το βιβλίο βρίσκεται ήδη στη δεύτερη έκδοση καθώς η πρώτη (2.000 αντίτυπα) εξαντλήθηκε σε λιγότερο από ένα μήνα, γεγονός εξαιρετικά σπάνιο για επιστημονική μελέτη. 

** Κεντρική φωτό: Αθήνα, Ιανουάριος 1945. Τα ίχνη της μάχης των Εξαρχείων στα κτίρια της περιοχής. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από τη συμβολή των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Διδότου. Στο βάθος το κτίριο στη συμβολή των οδών Ζωοδόχου Πηγής και Ανδρέα Μεταξά έχει υποστεί τεράστιες ζημιές πιθανότατα από τα πυρά αρμάτων μάχης, που έχουν ισοπεδώσει τον μισό δεύτερο όροφο και την πρόσοψη του κτιρίου προς την οδό Ζωοδόχου Πηγής. [Φωτογραφία αγνώστου. Αρχείο Κων/νου Μπίρη, Κωνσταντίνος Μπίρης, Αι Αθήναι, Μέλισσα, 2005.]